Welke rol spelen ouders bij de invoering van zorg in onderwijstijd?
Waar gaat het over?
Door de beweging naar collectieve financiering van zorg in onderwijs verandert er niet alleen van alles voor de betrokken professionals en de kinderen. Ook voor ouders betekent dit een verandering. Vaak zijn zij gewend dat zij voor de zorg voor hun kind een individuele beschikking moeten aanvragen en een zorgaanbieder moeten zoeken. Daarnaast maakt het uit waar zij wonen want door de beleidsvrijheid verschillen de voorzieningen per gemeente. Voor ouders is de ondersteuning voor hun eigen kind altijd een kwestie van maatwerk. Daarom is het belangrijk om ouders mee te nemen in de collectieve organisatie en financiering van zorg op school. Dat kan op verschillende manieren.
“Ik vertrouw de school want die neemt mijn kind serieus.”
Zoek een school die goed naar je kind kijkt en je veel kopzorgen bespaart, stelt Eve Navarro, de moeder van de 10-jarige Nathaniël. Hij zat eerst op het regulier onderwijs in een klas met dertig kinderen. Daar kreeg hij veel te veel prikkels en kon hij zich niet goed concentreren. Via een tussenschool is hij op Rafael terechtgekomen, een school voor zeer moeilijk lerende kinderen.
Hoe neem je ouders mee in de veranderingen?
Ieder(in), netwerk voor mensen met een beperking of chronische ziekte, constateert dat er rond zorg in onderwijstijd bij ouders onzekerheid ontstaat door onduidelijke wetgeving en versnipperde afspraken. Het is niet altijd duidelijk hoe de verantwoordelijkheid is verdeeld tussen zorg en onderwijs, waardoor kinderen tussen wal en schip vallen.
Om ervoor te zorgen dat ouders zich kunnen vinden in de veranderingen rond zorg in onderwijstijd is het belangrijk om rekening te houden met de volgende adviezen:
- Start tijdig met informeren van ouders over het hoe en waarom van het collectief financieren van zorg in onderwijstijd. De praktijk laat zien dat ouders bereid zijn om mee te werken aan collectieve financiering als zij de argumenten kennen en erop kunnen vertrouwen dat de juiste zorg voor hun kind beschikbaar is. De zorgaanbieder die verbonden is aan de school voert hierover vaak het gesprek met de ouders.
- Waarborg de keuzevrijheid van ouders door het mogelijk te maken dat zij in specifieke situaties hun eigen zorgverlener op school kunnen kiezen, ook bij zorg in natura (ZIN). Zo kan altijd ieder kind deelnemen.
- Betrek ouders bij de keuze, invulling en evaluatie van het zorgaanbod, bijvoorbeeld door een jaarlijkse evaluatie te bespreken met ouders in de MR.
- Zorg voor regelmatige afstemming in het periodiek contact tussen ouders en zorgverlener. Bespreek hoe de zorgondersteuning verloopt en zo nodig bijgesteld zou moeten worden.
- Stem zorg thuis en op school op elkaar af. De school is een schakel in het leven van een kind. Voorkom een scheiding tussen zorg op school en thuis, en werk goed samen met zorgverleners in de thuissituatie.
- Houd rekening met het zorgbudget van ouders. Ouders kunnen bijvoorbeeld in de knel komen doordat ze niet uitkomen met het totale zorgbudget voor zorg op school en zorg thuis voor hun kind. Toon begrip als ze daarom weigeren mee te werken aan collectivering van ZiO.
- Respecteer de rechtspositie van ouders. Zet ouders niet extra onder druk en zorg ervoor dat zij hun instemmingsrecht op het ontwikkelingsperspectief (OPP) kunnen gebruiken.
- Garandeer dat maatwerk mogelijk blijft als het collectieve aanbod niet past. Zorg dat ouders blijven ervaren dat zij regie hebben over de zorg voor hun kind door de mogelijkheden voor individueel maatwerk met hen te bespreken.
- Zorg voor een compensatie van de zorginzet thuis wanneer het kind langere tijd vanwege ziekte niet naar school kan. Een zorgaanbieder die zowel thuis als op school werkt, kan dit oppakken. Maar niet alle gezinnen hebben zo’n zorgaanbieder.
Ieder(in), netwerk voor mensen met een beperking of chronische ziekte Bij het maken van afspraken over zorg in onderwijstijd vraagt Iederin aandacht voor de positie en belangen van ouders. Ieder(in) constateert dat er bij ouders onzekerheid ontstaat door onduidelijke wetgeving en versnipperde afspraken. Zo is het niet altijd duidelijk hoe de verantwoordelijkheid is verdeeld tussen zorg en onderwijs, waardoor kinderen tussen wal en schip vallen. Ouders vragen om duurzame, structurele middelen voor zorg in het onderwijs, zonder bureaucratische discussies over wie betaalt. Ze willen geen schotten tussen zorg en onderwijs, zodat kinderen tijdig de juiste hulp krijgen. Financiering moet mogelijk maken dat ieder kind, op elke school, de zorg en ondersteuning krijgt die nodig is.
Maatwerk en behoud van pgb Ouders hechten veel waarde aan het persoonsgebonden budget (pgb) om passende, flexibele zorg in te zetten op school, thuis of elders. Inperking van het pgb tast de mogelijkheid tot maatwerk aan, beperkt de regie van ouders en kan leiden tot niet-passend onderwijs of zorg, stelt Ieder(in). Zorgbehoeften zijn immers veranderlijk, en collectieve arrangementen kunnen daar niet altijd in meegaan. In dat geval moet individueel maatwerk via een pgb mogelijk blijven.
Betrokken bij besluiten Besluiten over collectieve inzet van zorg en beperking van pgb worden vaak genomen zonder ouderinspraak. Ouders willen dat hun belangen expliciet vertegenwoordigd zijn in het overleg waarin afspraken worden gemaakt over zorg in onderwijstijd. Ze hebben instemmingsrecht op het handelingsdeel van het ontwikkelingsperspectief (OPP) van hun kind. Ouders moeten ook altijd toestemming geven voor het delen van gegevens. Collectieve inkoop mag niet betekenen dat de geboden ondersteuning niet aansluit bij de behoeften van het kind. Ouders geven aan dat hun kind in de knel komt als het collectieve aanbod tekortschiet. Daarom vinden ze dat een mix van collectieve én individuele vormen van zorg noodzakelijk is.
Inclusieve samenwerking Een inclusieve samenwerking met ouders betekent dat ouders niet alleen worden geïnformeerd over de zorg en ondersteuning van hun kind, maar actief meedenken, meebeslissen en meedoen. Ouders zijn immers de ervaringsdeskundigen van hun kind en vormen een onmisbare schakel in het realiseren van passende zorg in en rondom school.
Multidisciplinair team Voor een echt inclusieve school is het belangrijk dat zorgprofessionals deel uitmaken van het schoolteam of op een andere manier makkelijk bereikbaar zijn. Een goed functionerend multidisciplinair team op school moet met ouders kunnen bepalen welke ondersteuning nodig is. Zorg in onderwijstijd moet ook in het regulier onderwijs structureel en collectief gefinancierd worden, zodat er minder beroep op speciaal onderwijs hoeft te worden gedaan.
Het verschil tussen zorg in natura en een persoonsgebonden budget
- Bij Zorg in Natura (ZIN) krijgt iemand zorg geleverd door een zorgaanbieder die ingeschakeld en betaald wordt door het zorgkantoor (op grond van de Wlz) of de gemeente (op grond van de Jeugdwet of de Wet maatschappelijke ondersteuning).
- Bij een persoonsgebonden budget (pgb) krijgt iemand een bepaald bedrag van het zorgkantoor of de gemeente toegewezen om zelf vormen van zorg in te kopen bij personen of organisaties naar eigen keuze.
Waarom is de betrokkenheid van ouders belangrijk?
Ouders vervullen een centrale rol bij het inrichten van zorg in onderwijstijd. Hun betrokkenheid is essentieel, niet alleen omdat zij formeel moeten instemmen met keuzes rondom zorg, maar vooral ook omdat zij vanuit hun perspectief waardevolle kennis en ervaringen meebrengen. In collectieve vormen van zorg in onderwijstijd – veelal georganiseerd als zorg in natura (ZIN) – verandert de mate van directe keuzevrijheid voor ouders. Maar hun betrokkenheid blijft noodzakelijk bij het selecteren van zorgaanbieders, het vormgeven van de zorg én de evaluatie daarvan. En ook bij de keuze om onderwijs te volgen als dat mogelijk is.
“Het zou toch pas echt zorgelijk zijn als ik als ouder níet emotioneel betrokken ben?”
Heleen Gorter is moeder van Matthijs die een taalontwikkelingsstoornis (TOS) heeft. Door haar eigen ervaringen is ze strijdbaar geworden. Ze is regelmatig op pad om professionals te informeren over de diagnose van haar zoon. Ook schreef ze een boek, draagt ze bij aan diverse onderzoeken en richtte ze een stichting op om niet alleen de onbekendheid met TOS in het reguliere onderwijs te veranderen maar ook de positie van ouders te verbeteren.
“Ik gun hem zo dat hij kan komen waar hij wil zijn.”
Martine woont in Overijssel en is moeder van de 11-jarige Jurre. Hij heeft het Angelman syndroom. Door zijn ernstige verstandelijke en lichamelijke beperkingen heeft Jurre veel zorg nodig om zich te kunnen ontwikkelen. Dat voor elkaar krijgen vraagt om veel geduld, doorzettingsvermogen en creativiteit.
Lees ook over de zoektocht van Heleen en Martine over hun zoektocht naar balans binnen het gezin:
Hoorrecht voor ouders en jongeren bij het ontwikkelingsperspectief
Binnen het passend onderwijs speelt het ontwikkelingsperspectief (OPP) een centrale rol in het bieden van gerichte ondersteuning aan leerlingen die extra hulp nodig hebben. Een belangrijk onderdeel hierbij is het hoorrecht van ouders en leerlingen, vanaf 12 jaar. Het hoorrecht waarborgt dat zij inspraak hebben in beslissingen die van invloed zijn op de ontwikkeling van het kind, zoals het vaststellen van een OPP. Voor professionals in het onderwijs is het essentieel om dit recht op de juiste manier te respecteren en vorm te geven. De input van ouders en leerlingen moet actief worden gevraagd, besproken en serieus meegewogen. De school moet ervoor zorgen dat deze gesprekken op een open en transparante manier verlopen. Voor ouders betekent dit dat zij een volwaardige gesprekspartner zijn in het proces van planvorming. Sinds 1 augustus 2017 hadden zij bovendien al instemmingsrecht op het handelingsdeel van het OPP. Dit deel beschrijft welke ondersteuning de leerling krijgt om het geformuleerde uitstroomdoel te bereiken. Het hoorrecht is vastgelegd in de Wet passend onderwijs en verder uitgewerkt in de Wet op het primair onderwijs (WPO) en de Wet op het voortgezet onderwijs (WVO). Het instemmingsrecht op het handelingsdeel is opgenomen in artikel 41 van beide wetten.
Meer lezen
- Wat is hoorrecht in het onderwijs? | Nederlands Jeugdinstituut
- Informatie over Wet 'Versterking positie ouders en leerlingen' | Steunpunt Passend Onderwijs
Voor een goede samenwerking tussen school en jeugdhulpprofessionals is uitwisseling van persoonsgegevens nodig. Dit moet zorgvuldig gebeuren.
Waarom ouders betrekken meer is dan hun instemming krijgen
Samenwerken met ouders vraagt om meer dan het krijgen van hun instemming: het vereist structurele afstemming en heldere communicatie. Daarbij is het van belang dat de collectieve organisatie van zorg op school niet leidt tot een nieuwe scheiding tussen school en thuis. Ouders moeten daarom actief betrokken worden bij het verbinden van de zorg die op school plaatsvindt met de zorg in de thuissituatie. Alleen door die verbinding te waarborgen kan er sprake zijn van een samenhangende en kindgerichte aanpak. En natuurlijk is het daarvoor ook belangrijk om naar het kind en de jongere zelf te luisteren.
“Op het mbo leefde Sem weer helemaal op”
Lonneke woont in Groningen, werkt bij de gemeente en is moeder van Sem. Hij heeft een zeldzame aandoening aan zijn zenuwstelsel. De zoektocht naar de juiste combinatie van zorg en onderwijs is niet gemakkelijk. Maar inmiddels gaat Sem naar het mbo en daar gaat het goed. “We kijken te weinig of we de goede dingen doen en of we die goed doen.”
Hoe werk je aan vertrouwen en draagvlak?
Regio’s die investeren in transparantie en zorgvuldige communicatie laten zien dat heldere uitleg over de rol van scholen en zorgaanbieders bijdraagt aan draagvlak en solidariteit onder ouders. Daardoor accepteren ouders eerder dat samenwerking tussen onderwijs- en zorgprofessionals in het belang is van alle kinderen in de groep. Praktijkervaringen maken duidelijk dat het vertrouwen van ouders in de zorgaanbieder en de school een bepalende factor is voor het slagen van collectieve initiatieven. Het is daarom van belang dat de zorgaanbieder contact heeft met de ouders over de zorg die nodig is voor hun kind en de wijze waarop die aangeboden kan worden op school. En dat de zorgaanbieder duidelijk is over wat ouders mogen verwachten: hoe vaak er overleg is, wie bereikbaar is als ze vragen hebben, hoe de zorg in de groep is georganiseerd en met welke expertise.
Hart van Brabant
Bij de vormgeving van de pilot en de nieuwe werkwijze in Hart van Brabant werden ouders actief betrokken en gaven zij input op basis van hun ervaringen. Daarvoor werd een communicatieplan gemaakt waardoor ouders met een factsheet en informatiebijeenkomsten werden meegenomen in de veranderingen. Ook werden er regelmatig enquêtes gehouden onder ouders om hun ervaringen met de nieuwe werkwijze te verzamelen en op basis daarvan die werkwijze te optimaliseren.
Ouders overtuigen
Onderwijscentrum (OC) Leijpark in Tilburg heeft, na een pilot tussen 2020 en 2022 Zorg in Onderwijs uitgebreid naar alle leerlingen. Directeur-bestuurder Harry Hoekjen was zich bewust van het belang om ouders goed mee te nemen in dit proces. ‘Aan de communicatie met ouders is in het begin veel tijd besteed. We moesten ouders die gewend waren dat zij voor zorg een individuele relatie met de gemeente hadden, meenemen in de collectivering. Daarvoor moesten we hen ervan overtuigen dat de zorg niet minder zou worden, maar juist beter. Omdat er maar twee of drie zorgverleners in de klas komen in plaats van acht verschillende en omdat die ook de hele dag beschikbaar zouden zijn in plaats van een paar uur.’
Inmiddels weten nieuwe ouders niet beter dan dat de zorg op school is geregeld en hoort Harry nooit bezwaren van ouders. ‘Wij gebruiken ook maar een deel van het individuele budget. Ouders behouden zeggenschap over het gedeelte thuis en vrije tijd.’
“Sem krijgt nu minder prikkels en dat komt ook zijn ontwikkeling ten goede.”
René Smulders is vader van Sem die door een genetische afwijking een aantal beperkingen heeft. Sem zit daarom in een zorggroep van De Groote Aard, een school voor speciaal onderwijs in Eersel. Daar ervaart hij inmiddels de voordelen van zorg in onderwijstijd. Ook zijn ouders merken het verschil.
“Ouders zijn echt de kracht van de knooppunten.”
In Limburg zitten ouders vanaf het begin aan tafel in zogeheten knooppuntoverleggen. Trajectbegeleider Noortje Frenken benadrukt hoe belangrijk het is om ouders bij dit proces te betrekken. ‘Dat vinden we echt de kracht van de knooppunten, omdat je daardoor samen voor de leerlingen het allerbeste kunt doen.’
‘Ik had als ouder graag gevoeld dat iemand een echte verbinding met mijn zonen had willen aangaan, én met mij en mijn man. Dat er een schakel werd gelegd tussen onderwijs, zorg en ouders. Dan waren ze vast eerder terug in school gekomen.’
Petra Gaasbeek, moeder van 3 kinderen
Ervaringen uit de Oplossingenlabs
Om het perspectief en het verhaal van ouders zichtbaar te maken, deelt in bijna elk Oplossingenlab een ouder ervaringen met zorg in onderwijstijd. Voor vrijwel elke ouder is het een flinke worsteling om de juiste school met de juiste zorg te vinden, of een kind nu steun nodig heeft bij een lichamelijke of verstandelijke beperking of bij gedrag. Ouders waarderen het wanneer de zorg op school beschikbaar is en zij daar geen omkijken naar hebben. Zij zien hun kind opbloeien en voelen zichzelf ontlast. Vaak hebben zij een goede band met de leerkrachten en de zorgmedewerkers, en voelen zich ook gesteund in de omgang met hun kind thuis en bij het greep krijgen op een reëel perspectief voor hun kind. Ook al gaat dat niet altijd vanzelf.
“Ik ben een blije vader.”
De zonen van Terry, Thomas en Christiaan, hebben een lichte vorm van autisme. Thomas kreeg ook de diagnose ADHD. Ze volgen beiden speciaal onderwijs op De Piloot. Daar deed Terry ervaring op met zorg in onderwijstijd. "Ze hebben het naar hun zin en gaan met plezier naar school. Als ze ziek zijn, zeuren ze zelfs bij hun moeder dat ze toch naar school willen."
De ouder als superprofessional aan tafel
Voor menig ouder is de zoektocht naar passend onderwijs voor een kind met beperkingen of moeilijk gedrag erg frustrerend. Susanne Abrahams kan erover meepraten. Met haar twee zoons ‘met rugzakje’ heeft ze heel wat meegemaakt. Nu heeft ze een duidelijke missie voor ogen: met haar ervaringen wil ze andere ouders ontzorgen.
Tips voor afstemming en samenwerking
Tijdens één van de Oplossingenlabs in 2023 gaven deelnemers tips om in de afstemming en samenwerking met ouders rekening mee te houden:
- Denk mee: denk in oplossingen in plaats van problemen. Bied een luisterend oor zonder te oordelen, denk mee en bespreek dilemma’s met elkaar
- Heb begrip en luister goed: luister naar het hele verhaal, sluit aan bij de vraag van ouders en denk mee over wat voor leren en ontwikkelen nodig is. Heb het niet over kaders en financiën.
- Stel financiering op de laatste plaats
- Neem het leerrecht voor elk kind serieus
- Houd vast en laat niet los
- Steun ouders in het nemen van regie
- Richt een klankbordgroep op voor ouders