Hoe zorg je met integrale programma’s voor inhoudelijke samenwerking op school?
Waar gaat het over?
Het collectief organiseren van zorg in onderwijstijd maakt het mogelijk dat vaste zorgprofessionals langdurig verbonden zijn aan een school. Dit legt een stevige basis voor de inhoudelijke samenwerking tussen onderwijs en zorg met als doel kinderen zich optimaal te laten ontwikkelen. Vaste zorgprofessionals vormen een vertrouwde en constante factor voor zowel de leerlingen als het schoolteam. Ze kunnen flexibel inspelen op ondersteuningsvragen, gericht werken aan leer- en ontwikkeldoelen, en zorgen voor goede afstemming met thuis. Maar wat is er nodig om tot zo’n optimale samenwerking te komen?
Hoe werk je samen aan kwaliteitsontwikkeling?
De samenwerking tussen het schoolteam en het zorgteam verschilt per school en is vooral afhankelijk van de zorg- en ondersteuningsbehoeften van de leerlingen. In de ene klas is er bijvoorbeeld aandacht nodig voor persoonlijke verzorging, in de andere klas meer voor gedragsondersteuning of revalidatie. Ook zijn er grote verschillen in type en intensiteit van de zorg en ondersteuning, en waar en hoe die wordt geboden.
Toch is het in alle gevallen belangrijk voor de kwaliteit van het dagelijks samenwerken van de verschillende professionals dat zij elkaar kennen en elkaars professionaliteit erkennen, werken vanuit dezelfde principes en methoden, en ruimte hebben voor reflectie. Behoud van hun eigen professionele expertise is een voorwaarde om voor elkaar van meerwaarde te kunnen zijn en om kinderen optimaal te ondersteunen in hun ontwikkeling.
‘De samenwerking met de zorg gebeurt op basis van gelijkwaardigheid. Het is niet zo dat de school vraagt en de zorg maar moet draaien. De zorgorganisatie zit als een gelijkwaardige partner in de klas.’
Directeur zorgaanbieder tijdens een Oplossingenlab
Werkzame elementen
Samenwerken vanuit verschillende disciplines is geen vanzelfsprekende zaak. Het vraagt aandacht om elkaar, elkaars taal en begrippen te leren kennen en begrijpen. Je beroepsachtergrond en het domein waarin je werkzaam bent, kleurt nu eenmaal jouw manier van kijken naar de ontwikkeling van kinderen en wat zij daarbij nodig hebben.
Een jeugdhulpverlener zal eerder kijken naar kenmerken van een leerling wat betreft gedrag en sociaal-emotionele ontwikkeling. Een leerkracht zal meer oog hebben voor de leerprestaties, maar ook letten op het emotioneel welzijn en de algemene ontwikkeling, de invloed van de groepsdynamiek, de relatie tussen leerkracht en leerling en de mate van afstemming van het onderwijsaanbod op de leerlingen. Een jeugd- of revalidatiearts zal meer kijken naar de (psychische) gezondheid, de lichamelijke ontwikkeling en de lichamelijke mogelijkheden. Het delen, herkennen en kunnen erkennen van de waarde van die zienswijzen is een belangrijk aspect van interprofessioneel samenwerken.
Ook een gezamenlijke visie en methode, gericht op overeenstemming over doelen, prioriteiten en taken en verantwoordelijkheden van professionals, zal de samenwerking positief beïnvloeden. Bij interprofessioneel samenwerken is er een gezamenlijk plan en aanpak, gericht op het versterken van de leefomgeving van leerlingen in de klas en op school. Dat draagt bij aan een veilig en positief schoolklimaat waar alle kinderen baat bij hebben.
Meer informatie over de werkzame factoren voor interprofessioneel samenwerken is te vinden op:
Samenwerking en de ontwikkeling van kinderen
Het belang van kwalitatief goede samenwerking voor de ontwikkeling van kinderen kan niet onderschat worden. Dat is in tal van voorbeelden terug te zien. Dat belang zit in de volgende aspecten van samenwerking tussen zorg en onderwijs:
- De ondersteuning kan worden geboden op het moment dat het kind het nodig heeft. Dus niet op vaste momenten, maar flexibel.
- Op basis van het ontwikkelingsperspectief (OPP) kan gewerkt worden aan onderwijs- en zorgdoelen vanuit één methodisch kader dat kinderen structuur, herkenning en veiligheid biedt.
- Vaste medewerkers geven kinderen houvast en rust. Doordat zij de kinderen beter kennen kunnen zij ook beter aansluiten bij hun ondersteuningsbehoeften.
- Een vaste zorgmedewerker op de groep draagt eraan bij dat het kind in de context van de groep kan leren in plaats van één op één buiten de groep.
De Inspectie van het Onderwijs en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd brachten de diversiteit van de onderwijs-zorgarrangementen in beeld en onderzochten welke factoren tot succes leiden. Dit onderzoek 'Terug naar leren' komt tot vergelijkbare bevindingen als hierboven.
‘Door deze mooie samenwerking hebben wij vanuit school en zorg een veel breder beeld van en zicht op het kind – didactisch én sociaal-emotioneel. Dit komt de kwaliteit van onze zorg ten goede.’
Zorgmedewerker Hart van Brabant iO-er
Meer lezen
In de pilot Hart van Brabant werden veel ervaringen en inzichten opgedaan over onder andere werkzame factoren, interprofessioneel samenwerken en randvoorwaarden: Pilot Hart van Brabant | Oberon.
Evaluatie Specialistische Jeugdhulp in het Speciaal Onderwijs in Amsterdam
Het rapport In één hand: specialistische jeugdhulp in het speciaal onderwijs evalueert de integratie van specialistische jeugdhulp binnen het speciaal onderwijs in Amsterdam en Diemen sinds het schooljaar 2018-2019. Deze samenwerking, bekend als Specialistische Jeugdhulp in het Speciaal Onderwijs (SJSO), heeft als doel om leerlingen sneller en effectiever te ondersteunen door hulp direct op school beschikbaar te maken, zonder tussenkomst van verwijzingen of indicaties.
Volgens het Kohnstamm Instituut zijn professionals uit het onderwijs en de jeugdhulp positief. Ze zijn onder andere tevreden met het inkoopmodel: directe inzet van hulp, zonder administratieve belasting, doorverwijzing, indicatieprocedures en wachttijden. Ook ouders en leerlingen zijn tevreden: hulp is sneller toegankelijk en ze hoeven niet meer langs meerdere loketten. Mede hierdoor zijn ouders eerder bereid hulp te ontvangen en verbetert de relatie tussen ouders en school.
Hoe zorg je voor afstemming tussen thuis, school en zorg?
Een goede afstemming tussen thuis, school en zorg ondersteunt de ontwikkeling van het kind, zeker wanneer dat ondersteuningsbehoeften heeft. Van een goede afstemming is sprake als ouders, leerkracht en zorgprofessional regelmatig overleg hebben over de ontwikkeling van het kind, over de doelen waaraan gewerkt wordt en over hoe het thuis en op school gaat. Dat biedt een kader om een gezamenlijk beeld te delen, wensen te bespreken en afspraken bij te stellen passend bij het ontwikkelingsperspectief.
Susanne van der Aa werkt sinds vijf jaar bij Adelante, een revalidatiezorginstelling in Zuid-Limburg. In deze regio werken zestien gemeenten en negen samenwerkingsverbanden samen:
‘Voor een kind dat bijvoorbeeld twee keer in de week fysiotherapie nodig heeft en een keer in de week logopedie, is het heel mooi dat dit allemaal binnen de onderwijstijd en onderwijsmuren van Adelante kan plaatsvinden. Maar wat het kind daar leert, moet het ook in de klas en thuis praktisch leren toepassen. Die 'transfer' verloopt meestal in nauwe samenwerking met de onderwijsondersteuner, de leerkracht en de mensen thuis. Zo zorgen we ervoor dat het niet allemaal losse doelen zijn waar iedere expertise vanuit het eigen vakgebied aan werkt.’
Duidelijkheid en rust
Voor veel kinderen is het belangrijk dat de zorg thuis en de zorg op school op elkaar zijn afgestemd. Dit geeft hen duidelijkheid en rust. Om die reden kiezen verschillende regio's ervoor met dezelfde zorgaanbieder te werken voor school en thuis. Ook ouders hebben belang bij een goede afstemming tussen zorg thuis en zorg op school. Die kan voor hen betekenen:
- Eenvoudigere toegang tot hulp: ouders hoeven niet langer langs verschillende loketten of instanties voor hulpverlening; ondersteuning is direct beschikbaar op of via de school, wat de drempel verlaagt.
- Meer betrokkenheid en communicatie: de aanwezigheid van hulpverleners op school maakt het voor ouders gemakkelijker om betrokken te zijn bij de ondersteuning van hun kind en bevordert de communicatie tussen ouders, school en hulpverleners.
- Snellere ondersteuning voor het kind: doordat hulp direct op school beschikbaar is, ontvangen kinderen sneller de benodigde ondersteuning, wat bijdraagt aan een stabielere schoolloopbaan en vermindering van schooluitval.
Maatwerk
In de praktijk worden uitzonderingen gemaakt op het werken met dezelfde zorgaanbieder op school en thuis als hoog-specialistische zorg nodig is. Dat doet bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam bij de inzet van Specialistische Jeugdhulp in het Speciaal Onderwijs (SJSO) wanneer die specifieke zorg en de intensiteit ervan niet geboden kan worden binnen de beschikbare SJSO-zorg. Maatwerk blijft dus in bijzondere situaties nodig. Tegelijkertijd wordt vanuit SJSO een sterkere verbinding gezocht met de wijkteams, vooral vanwege de sociale en praktische steun die zij gezinnen kunnen bieden.
In Nijmegen roept de scheiding tussen zorg op school en zorg thuis door het buurtteam vragen op. Sandra Huijnen, beleidsadviseur van jeugdhulpregio Rijk van Nijmegen: ‘Om de context van de leerling te verbeteren, denken we dat bij zorg in onderwijs meer aandacht nodig is voor de verbinding met de thuissituatie. Daarmee komen we bij de vraag naar de legitimiteit van de zorgvraag en naar wat te collectiveren is en wat niet. Wanneer is jeugdhulp op school nodig en wanneer kan die beter thuis of in de buurt worden geboden?’
Zonder twijfel is ook in deze situaties een goede afstemming tussen school, ouders en hulpverleners cruciaal. Want zoals DSP-Oberon adviseert: ‘Het collectieve scenario mag niet leiden tot een (nieuwe) scheiding tussen zorg op school en zorg thuis.’
Meer lezen
- Gelijkwaardige samenwerking tussen school en ouders | Nederlands Jeugdinstituut
- Voor meer informatie over het belang van afstemming tussen school en thuis en samenwerking tussen school en ouders: Samenwerken met ouders aan de ontwikkeling van het kind | Onderwijskennis.
Wat leert de praktijk over integrale programma’s?
Jeugdhulp op School (JOS) in Holland Rijnland
Sinds 2022 is er op vijftien scholen voor speciaal onderwijs, speciaal basisonderwijs en speciaal voortgezet onderwijs in de regio Holland Rijnland collectieve inzet van ‘Jeugdhulp op School’ (JOS). Dit betekent dat deze scholen vanuit Jeugdwetgelden vaste jeugdhulpverleners van één gecontracteerde aanbieder aanstellen om het gros van de zorg- en ondersteuningsvragen op school op te vangen.
