‘Collectief is sowieso beter dan individueel’

Met zes geïnteresseerde scholen is gepoogd eerst in kaart te brengen welke ondersteuning zij in het verleden voor hun leerlingen nodig hadden gehad. Vervolgens werd samen bekeken welke begeleiding en persoonlijke verzorging collectief aangeboden kon worden om de bureaucratie te verminderen. Individuele behandeling werd daar bewust buiten gelaten omdat die en vaak niet te collectiveren valt. Drie scholen deden uiteindelijk mee aan een pilot van anderhalf jaar. Voor het bepalen van de subsidie werd uitgegaan van het bedrag dat de voorgaande twee jaar op individuele basis aan zorg was besteed aan de leerlingen op school: het zogenoemde “historisch zorggebruik”.

Frank legt uit hoe daarmee een flinke besparing werd gerealiseerd: ‘Omdat de hulpverlener in de klas blijft en minder reistijd kwijt is, heeft die een hogere productiviteit dan in het verleden. Dat bespaarde ons al bijna vijftien procent. Door collectief in te kopen bij zorgaanbieders konden we nog meer besparen. Vooral omdat de zorg efficiënter kon worden ingezet: niet meer per individueel kind maar per groep. Én op de momenten dat het nodig was. Wel hielden we er in de subsidie rekening mee dat de zorgaanbieders in het begin ook implementatiekosten hadden. Al met al bleek de collectieve aanpak naar schatting zo’n dertig procent goedkoper dan de individuele.’

Sandra Huijnen werkt als coördinerend beleidsadviseur onderwijs en jeugd van de jeugdregio Rijk van Nijmegen aan de bredere opgave om onderwijs en jeugdzorg beter op elkaar te laten aansluiten en met elkaar te vervlechten. ‘Het kost tijd en stevige gesprekken om de praktijk te laten uitwijzen hoe het inhoudelijk nog efficiënter kan. Om de context van de leerling te verbeteren, denken we dat bij zorg in onderwijs meer aandacht nodig is voor de verbinding met de thuissituatie. Daarmee komen we bij de vraag naar de legitimiteit van de zorgvraag en naar wat te collectiveren is en wat niet. Wanneer is jeugdhulp op school nodig en wanneer kan die beter thuis of in de buurt worden geboden?’ Die vraag illustreert zij met het voorbeeld van De Kleurencirkel, een school voor speciaal onderwijs die tot nu toe helemaal geen jeugdhulp in school had. ‘Uit onderzoek op deze school blijkt dat het belangrijk is om aandacht te besteden aan de oorzaak van de vraag naar jeugdhulp op school. In Nijmegen hebben de meeste scholen contact met een buurtteam over de thuissituatie. Samen zouden ze beter zicht kunnen krijgen op de link tussen jeugdhulp thuis en jeugdhulp op school. Wat kun je bijvoorbeeld in de thuissituatie doen om te voorkomen dat een leerling op maandagochtend al overprikkeld op school komt? Het zou daarom ook goed zijn als gemeenten bij de contractering van jeugdhulporganisaties meer aandacht zouden vragen voor de schoolgang.’

De pilot heeft Frank geleerd dat de uitdaging bij collectieve financiering zit in het omgaan met fluctuaties. ‘De vraag is hoe groot de voorspelbaarheid is bij vooraf financieren. Voor de collectieve aanpak gingen wij uit van maximaal twaalf uur ondersteuning per kind per week in plaats van het individueel stapelen van uren. Als de behoefte van een kind groter dan twaalf uur blijkt, is het de vraag of we dat wel collectief op school kunnen oppakken.’

Tegelijkertijd krijgen niet alle kinderen altijd 12 uur zorg en wordt er maatwerk geleverd. Per week wordt bekeken wat nodig is. Dit betekent soms minder uren, en soms meer uren. Sandra merkt dat de scholen in de pilot zorgvuldig omgaan met het aantal uren per kind. ‘Ze gaan niet per definitie op het maximale aantal uren zitten.’ Dat ligt volgens haar ook aan de goede samenwerkingsrelatie die de gemeente namens de jeugdregio met de scholen heeft opgebouwd. Het vraagt van de gemeente bij de opstart wel een flinke tijdsinvestering vanuit beleid, stelt Frank. ‘Je bent iets nieuws aan het ontwikkelen en dat kost gewoon tijd. Dat is anders dan bij individuele beschikkingen die gemeenten beleidsmatig geen tijd kosten. Het indiceren valt weg maar het organiseren van een subsidie of aanbesteding voor toekenning van beschikkingsvrije zorg is wel een intensief beleidsmatig proces.’ Hij hoopt dat de introductie van collectieve financiering bij nieuwe scholen de gemeente voortaan minder tijd gaat kosten. ‘Een vorm van intervisie tussen scholen onderling kan daarbij ook helpen. Bij zorg binnen onderwijs is het belangrijk dat de zorg aansluit bij de situatie op school. Maar veel scholen hebben een soortgelijke doelgroep aan leerlingen binnen. Je hoeft dus niet per school het wiel opnieuw uit te vinden, doordat je van elkaar leert in de intervisie.’

De gemeente Nijmegen heeft DSP & Oberon de resultaten van de pilot laten onderzoeken (zie kader 2). Daaruit blijkt dat de inhoudelijke doelen gehaald worden. Collectieve financiering of capaciteitsfinanciering zoals de onderzoekers dat noemen, levert inderdaad een flinke besparing op. Ouders zijn blij want ze hoeven niet meer elk jaar de zorgbehoefte van hun kind toe te lichten terwijl die vaak hetzelfde blijft. Ook ouders met een pgb hebben geen bezwaar tegen collectieve financiering van zorg in onderwijstijd. Voor professionals en ouders is het voordeel dat ze geen beschikkingen meer hoeven aan te vragen. Onderwijs- en zorgprofessionals kunnen structurele werkrelaties aangaan. Voor alle betrokkenen is de administratieve last aanzienlijk verminderd en is er door het beperkte aantal vaste medewerkers meer rust in de scholen gekomen. De pilot maakt ook duidelijk dat de gemiddelde inzet per leerling van school tot school verschilt. Dat komt doordat scholen niet allemaal dezelfde doelgroep hebben, maar mogelijk ook door de optelsom van individuele indicaties uit het verleden. Dit historisch zorggebruik is ook volgens de onderzoekers niet houdbaar als bekostigingsgrondslag.

‘Begin klein, desnoods met een paar klassen van één school’, adviseert Frank. ‘Dan heb je weinig te verliezen want collectief is sowieso beter dan individueel. Sta samen stil bij waar je naartoe wilt en formuleer een niet al te grote opdracht, bijvoorbeeld: de bureaucratie verlichten. Daar willen scholen de gemeenten graag mee helpen. En het geeft hen de mogelijkheid om dingen anders te doen.’

Sandra stelt dat het belangrijk is om de samenwerkingsverbanden bij keuzes rond zorg in onderwijstijd te betrekken. ‘Wij hebben naast het bestuurlijk overleg een projectgroep opgericht waarin ook de samenwerkingsverbanden vertegenwoordigd zijn.’