Revalidatie, onderwijs en jeugdzorg samen
"Wat is het gezamenlijk perspectief van opleiden, begeleiden en revalideren?"
Susanne van der Aa werkt sinds vijf jaar bij Adelante, een revalidatiezorginstelling in Zuid-Limburg. In deze regio werken zestien gemeenten - de G16 - en negen samenwerkingsverbanden voor passend onderwijs samen. Susanne is de spil in de integrale samenwerking tussen school, revalidatie en (jeugd)zorg.
Susanne is speciaal aangesteld voor het organiseren van zorg in onderwijstijd of, zoals het in de regio bekend staat, een Doelgroeparrangement Jeugd. Dit houdt in dat de gemeenten jeugdzorg op school collectief bekostigen. Voor kinderen met een Wlz-indicatie en voor leerlingen uit Midden-Limburg geldt deze regeling niet. Dat komt doordat met de invoering van de Jeugdwet (2015) en Wet Passend Onderwijs (2014) de verbinding met thuis en de processen achter de schermen zijn veranderd.
Susanne van der Aa (r) werkt bij (voortgezet) speciaal onderwijs Mytylschool Encanto en Tyltylschool de Maasgouw, onder de koepelorganisatie Adelante Revalidatiezorg. Gwen Thiessens (l) is IB’er bij de Maasgouw.
Een combinatie van revalidatie, onderwijs en (jeugd)zorg
Adelante is een grote zorginstelling met verschillende afdelingen, waaronder volwassenenzorg, jeugdzorg, audiologie en revalidatie. Een vast team werkt binnen het speciaal onderwijs, bijvoorbeeld op de Mytylschool Encanto in Valkenburg en de Tyltylschool de Maasgouw in Maastricht. Adelante krijgt van de Zuid-Limburgse gemeenten jeugdzorgmiddelen voor de integratie van jeugdzorg en onderwijs. De afgelopen vijf jaar gebeurde dat op basis van jaarlijkse projectfinanciering. De inhoudelijke verantwoording daarvoor gebeurt in zogeheten knooppuntoverleggen.
Adelante biedt speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs, leerroute 1 tot en met 7 voor alle mytyl- en tytyldoelgroepen (zie kader), zoals genoemd in het Doelgroepenmodel van de sectorraad Gespecialiseerd Onderwijs (GO). Volgens dat model doorlopen de scholen een aantal vaste stappen om de leerling via een passende route naar de maximaal haalbare uitstroombestemming te leiden. Deze uitstroom verschilt van dagbesteding tot regulier vmbo.
Een mytylschool is school voor kinderen met een lichamelijke beperking.
Een tyltylschool is een school voor kinderen die zowel een lichamelijke als een verstandelijke beperking hebben.
Integraal, ook met thuis
Het was een grote uitdaging om de samenwerking tussen onderwijs, revalidatie en jeugdzorg vorm te geven, vertelt Susanne. ‘Iedere sector heeft verschillende verwachtingen, financieringsstromen en belangen. Corona zorgde voor een versnelling omdat daardoor thuisonderwijs en thuisrevalidatie noodzakelijk werden. Dat doorbrak het idee dat thuis losstaat van de school en de revalidatie op school.
We konden niet meer om de samenhang tussen thuis en school heen. Zo is het belangrijk dat kinderen thuis en op school op dezelfde manier leren omgaan met fysieke beperkingen, bijvoorbeeld bij eten, aankleden en andere dagelijkse routines. Ook moeten we zorgsignalen met ouders bespreken en met hen nagaan of zij voldoende draagkracht hebben om hun kind aandacht en zorg te geven. Kan een vorm van tijdelijke steun hen daarbij misschien helpen?’
Schakelen op meerdere niveaus
Draagvlak voor een integrale benadering was er niet direct. Zowel in het management, in de uitvoering op de schoollocaties en in de samenwerking met de gemeenten en de jeugdzorg in de knooppunten riep het idee allerlei vragen op. Bijvoorbeeld over wat wel en niet binnen de protocollen van revalidatie en onderwijs valt, en welke handelingen wel en niet te declareren zijn bij de zorgverzekeraar.
Sinds Susanne twee jaar geleden in het managementteam van Adelante kwam, is het haar wel gelukt het draagvlak te versterken. Ze versterkte de verbinding tussen uitvoering, management en bestuur met de visie “één kind, één plan”.
Niet allemaal losse doelen
'Zodra een kind bij ons binnenkomt, stellen we een gezamenlijk handelingsplan en een visie op de ontwikkelingsdoelen voor het kind op. Doel van deze aanpak is een levensbreed en integraal plan voor het kind te maken, waarvoor de samenwerking tussen verschillende disciplines en ouders cruciaal is. Het contact met ouders verloopt vooral via het klassenteam (leerkracht en onderwijsassistent) en tijdens behandelbesprekingen met de revalidatiearts of therapeuten van het revalidatieteam.
Voor een kind dat bijvoorbeeld twee keer in de week fysiotherapie nodig heeft en een keer in de week logopedie, is het heel mooi dat dit allemaal binnen de onderwijstijd en onderwijsmuren van Adelante kan plaatsvinden. Maar wat het kind daar leert, moet het ook in de klas en thuis praktisch leren toepassen. Die “transfer” verloopt meestal in nauwe samenwerking met de onderwijsondersteuner, de leerkracht en de mensen thuis. Zo zorgen we ervoor dat het niet allemaal losse doelen zijn waar iedere expertise vanuit het eigen vakgebied aan werkt.’
Commissie van Begeleiding
Bij Adelante is het onderwijsprogramma verweven met revalidatie en (jeugd)zorg. Afhankelijk van hun behoeften kunnen leerlingen therapie krijgen in de klas of in een aparte ruimte. De samenwerking tussen leraren, therapeuten, en onderwijsondersteuners is open en flexibel. De planning van therapieën en zorgmomenten wordt zorgvuldig afgestemd om de continuïteit van het onderwijs niet te verstoren. Tweewekelijks bespreken mensen uit onderwijs, revalidatie en zorg in de Commissie van Begeleiding de voortgang op doelen en maken ze waar nodig praktische afspraken. Deze commissie is “het zenuwcentrum” waarin de dagelijkse ondersteuning voor het kind vorm krijgt. Daarnaast is er een jaarlijkse kindbespreking onder leiding van de revalidatiearts en een gesprekkencyclus met ouders vanuit het onderwijs.
Gezamenlijk perspectief
Ondanks de logische en vanzelfsprekende opzet vraagt de integrale aanpak in de praktijk veel inzet en coördinatie. ‘Het is af en toe echt kneiterhard werken omdat je allemaal vanuit een andere tak bent opgeleid en vanuit jouw discipline en expertise naar het belang van het kind kijkt. Dat is goed, maar dat moet wel samenkomen. En uiteindelijk moeten we knopen doorhakken.’
Het werken aan de ontwikkelingsdoelen van een kind wordt bij Adelante steeds meer een multidisciplinaire verantwoordelijkheid. ‘Het gaat steeds om de vraag: wat is het gezamenlijk perspectief van opvoeden, opleiden, begeleiden en revalideren? Als we dat helder hebben, kunnen we samen bepalen wanneer we welke stapjes moeten zetten.’
Voorbeeld van een dag bij Adelante
Knooppuntoverleggen
Om de brede ontwikkeling van de leerling in combinatie met de thuissituatie te monitoren zijn er in Zuid-Limburg zogeheten knooppuntoverleggen. Ouders zijn hierin vaste partners, Susanne vertegenwoordigt Adelante. Ze merkt dat de betrokkenheid en kennis van gemeentelijke jeugdconsulenten varieert en soms de effectiviteit van deze besprekingen beïnvloedt. Zij ervaart de verbinding met thuis als een belangrijke schakel in het hele proces.
Behalve voor de inhoudelijke afstemming bij aanmelding, voortgang en overdracht zijn de knooppunten ook belangrijk als verantwoording voor de financiering. Voor de collectief gefinancierde doelgroeparrangementen worden geen individuele beschikkingen afgegeven. De bespreking in het knooppunt geldt als een toets voor de doel- en rechtmatigheid van de ingezette middelen. Zonder bijkomende bureaucratie.
Verschillen tussen Jeugdwet en Wlz
Adelante probeert alle leerlingen dezelfde ondersteuning te bieden, ongeacht de financieringsbron. De verschillende eisen die in de financiering gelden voor verschillende groepen kinderen, maken dit niet makkelijk. Zo is er voor kinderen die onder de jeugdzorg vallen een gesprekkencyclus middels het knooppunt, maar voor kinderen met een Wlz-indicatie niet. Daardoor is er soms onvoldoende zicht is op de besteding van een persoonsgebonden budget uit de Wlz voor de ontwikkeling van het kind. Dit bemoeilijkt het effectief monitoren en ondersteunen van deze groep kinderen en bijvoorbeeld het inzetten van een casemanager bij complexe multi-problematiek. Susanne zou het knooppuntoverleg ook graag voor kinderen met een Wlz-indicatie willen benutten.
Zekerheid over financiering
‘Onze aanpak staat steeds steviger en ons model wordt als efficiënt ervaren. Toch neemt de druk erop toe door mogelijke veranderingen in de financieringsstructuur en visieverschillen tussen gemeenten en samenwerkingsverbanden. Zo is het de vraag hoe de zestien gemeenten de collectieve financiering kunnen verankeren in langer lopende inkoopafspraken. Zekerheid over financiering geeft rust in de organisatie, sluit aan op de langere termijnplanning van het onderwijs en geeft een basis voor blijvende kwaliteitsontwikkeling. Daarom hoop ik dat de focus in de regio blijft liggen op het leveren van kwalitatief goede en geïntegreerde (jeugd-)zorg en onderwijs.’
> Bekijk de powerpoint-presentatie over integraal samenwerken in knooppunten.
Hoe werkt een knooppunt?
Dit artikel is gebaseerd op de presentatie van Susanne van der Aa tijdens het Oplossingenlab op 4 juni 2024.