‘De kracht komt vanuit het doen’
Sinds de inkoop 2022 werken gemeenten, schoolbesturen, samenwerkingsverbanden passend onderwijs en zorgaanbieders in de jeugdhulpregio Holland Rijnland samen aan jeugdhulp op school (JOS) in het gespecialiseerd onderwijs. JOS is een onderdeel van het onderwijszorgcontinuüm in Holland Rijnland. Carolien Rotteveel (beleidsregisseur gemeente Katwijk) is vanuit het regionale programma samenwerkende gemeenten jeugdhulp betrokken bij JOS. Ook is Carolien voorzitter van een ambtelijke regionale werkgroep onderwijs-jeugdhulp. In de regio trekt zij samen op met Jeroen van ’t Wout die in 2024 door de bestuurlijke regiegroep onderwijsjeugdhulp als procesregisseur is aangesteld om het onderwijs-zorgcontinuüm verder vorm te geven.
Leidende principes voor de samenwerking
In hun leidende principes hebben de 13 gemeenten en 6 samenwerkingsverbanden voor passend onderwijs in de regio Holland Rijnland de ambitie vastgelegd om jeugdhulp en onderwijs beter op elkaar te laten aansluiten en voor alle kinderen en jongeren toe te werken naar een passend, kostenefficiënt en flexibel jeugdhulpaanbod in het onderwijs. Daarmee is in 2022 een begin gemaakt door op de 15 scholen voor gespecialiseerd onderwijs vaste jeugdhulpverleners in te zetten om jeugdhulp op school (JOS) te verzorgen. De bestuurlijke afstemming rond onderwijsjeugdhulp, waaronder de inzet van JOS, verliep aanvankelijk via (drie) subregionale OOGO’s. Met het opstarten van een bestuurlijke regiegroep op het niveau van de jeugdhulpregio Holland Rijnland is dat in 2023 vereenvoudigd. ‘Omdat de jeugdhulp nu eenmaal op het niveau van Holland Rijnland wordt ingekocht, wilden we een efficiëntere en effectievere overlegstructuur met de samenwerkingsverbanden organiseren,’ legt Carolien uit. Dat daar draagvlak voor was, is volgens haar te danken aan het voorwerk dat bestuurders en beleidsmedewerkers vanuit gemeenten en samenwerkingsverbanden al sinds 2019 hadden gedaan in een goede aansluiting tussen onderwijs en jeugdhulp. ‘De leidende principes hebben de richting bepaald die we op moesten. Hierdoor kunnen wij verder werken aan de onderwerpen die een regionale sturing en uitwerking nodig hebben.’
Leidende principes voor de samenwerking tussen onderwijs en jeugdhulp Holland Rijnland
- De ononderbroken ontwikkeling van de jeugdige staat centraal
- Inclusief, passend en zo nabij mogelijk
- Samenwerken aan een integraal aanbod voor jeugdigen in zorg en binnen een onderwijszorgarrangement
- Partnerschap en regievoering
- Samen steeds beter worden
Samenbrengen van werelden
De behoefte aan meer regie in de beleidsmatige, bestuurlijke en professionele netwerken vanuit de regio verklaart Jeroen uit de samenwerking tussen twee verschillende domeinen. ‘Onderwijs en jeugdhulp zijn twee verschillende werelden, met verschillende werkwijzen, talen, culturen en financieringsstromen. Als je voor de praktijk iets wilt bereiken, moeten die twee werelden samensmelten, op verschillende niveaus. Om op professioneel en bestuurlijk niveau een soort cement tussen de bouwstenen van onze aanpak te krijgen, is het belangrijk dat de mensen uit die twee domeinen elkaar kennen, vertrouwen en steunen.
De leidende principes helpen daarbij wel, maar vooral bij tegengestelde belangen heb je ook gericht leiderschap, steun voor innovatie en bestuurlijke continuïteit nodig. We zijn immers elkaars oplossing. Gezamenlijk commitment krijgen voor de opgaven waar we voor staan doen we daarom via de bestuurlijke regiegroep.’
Carolien: ‘In de regionale werkgroep volgen en toetsen we de voortgang van de regionale samenwerking en bespreken we lokale, regionale en landelijke ontwikkelingen met elkaar. Dit ambtelijk overleg kent een brede samenstelling en richt zich actief op de uitwerking van onze plannen en voorstellen binnen de gestelde ambities. Het is een leerproces waar we steeds verder in komen. De kracht komt vanuit het doen en daar goed strategisch op handelen, partners aanhaken en met elkaar de juiste routes gaan lopen.’
Duurzame inbedding van JOS
Een voorbeeld van het investeren in een goede samenwerking tussen onderwijs, gemeenten en jeugdhulpaanbieders in Holland Rijnland is de inzet van JOS in het gespecialiseerd onderwijs. Sinds 2022 wordt JOS collectief op school aangeboden en kunnen leerlingen tijdig worden geholpen zonder verwijzing van een jeugdteam of huisarts. Deze nieuwe vorm van hulp is ontstaan door het leren van pilots en door ervaringen in de rest van het land.
Uit een evaluatieonderzoek dat Oberon en DSP in het najaar van 2023 in de regio hebben uitgevoerd (zie kader) blijkt dat JOS een succes is en een unieke aanpak heeft gekend: geen proeftuinen, maar direct een brede uitrol binnen de cluster 3 en 4 scholen en sbo-scholen in de regio. Er is alle reden om de ingezette regionale koers te vervolgen en te versterken. Wel blijken er grote verschillen in de inzet en invulling van JOS op de scholen te zijn, waarbij het beschikbare budget leidend is. De verschillen in JOS-capaciteit op de scholen lijken meer gebaseerd op eerdere afspraken en pilots, dan op inhoudelijke gronden en zorgzwaarte van de jeugdhulpvraag van de leerlingenpopulatie. De bestuurlijke regiegroep heeft op basis van het evaluatieonderzoek de o.a. de opdracht gegeven tot een herijkte bekostigingssystematiek te komen vanaf 1 januari 2026. ‘We zijn trots op wat we samen hebben bereikt, maar zien ook dat deze stap nodig is. Daarom zijn we nu in gesprek met alle betrokken partijen om tot een solidaire en transparante herverdeling van het bestaande budget te komen’, vertelt Carolien. ‘Samen met de scholen en de jeugdhulpaanbieders zoeken we naar een nieuwe manier om de middelen over de scholen te verdelen. Voor de onderbouwing daarvan maken Oberon en DSP momenteel een startfoto per school.’
Uitkomsten JOS-onderzoek in Holland Rijnland door Oberon DSP (2024)
Conclusies:
- Holland Rijnland is met JOS één van de ZiO-voorlopers
- Unieke aanpak JOS: geen proeftuinen, maar direct een brede uitrol
- Na opstartfase een vaste koers gevonden
- Succesfactoren: regie bij de school, één zorgaanbieder per school, investeren in een goede match tussen JOS-professional en leerlingenpopulatie/school en JOS professionals als vast onderdeel van het schoolteam
- Grote verschillen in JOS-inzet en -opzet tussen scholen
Adviezen:
- Vasthouden en versterken
- Geleidelijke herijking bekostigingssystematiek
- Breng het rendement beter in beeld
- Doorontwikkeling werkroutine onderwijs-zorg
- Afspraken met de buitenregio
- Verken de mogelijkheden voor uitbreiding JOS met Wlz
- Bredere toepassing van JOS in andere onderwijssectoren?
"Onderwijs en jeugdhulp zijn twee verschillende werelden, met verschillende werkwijzen, talen, culturen en financieringsstromen. Als je voor de praktijk iets wilt bereiken, moeten die twee werelden samensmelten."
Jeroen van 't Wout
Indicatoren
Samen met een collega houdt Carolien twee keer per jaar evaluatiegesprekken met alle scholen, de jeugdhulpaanbieders, de Serviceorganisatie Zorg (inkooporganisatie), de betrokken samenwerkingsverbanden en vaak ook de vaste contactpersoon per school van het jeugdteam in de betreffende gemeente. ‘Dat is een behoorlijke tijdsinvestering, maar daardoor zie je een groei in bekendheid met elkaar en langzamerhand ook een verschuiving in de aandacht naar wat er in de rest van het onderwijszorgcontinuüm nodig is.’ JOS draagt in de beleving van deze gesprekspartners bij aan de ontwikkelkansen en schoolloopbanen van leerlingen en het voorkomen van uitval. Volledig zicht op het effect van JOS op het aantal doorverwijzingen naar specialistische jeugdhulp heeft Holland Rijnland nog niet. Daarvoor ontbreken bijvoorbeeld nog gecombineerde gegevens van de inkooporganisatie, de samenwerkingsverbanden en gemeenten over het jeugdhulpgebruik op school- en samenwerkingsverbandniveau. ‘Het belang van JOS staat bij onze gemeenten echter niet ter discussie. We vinden kwalitatieve data net zo belangrijk als kwantitatieve omdat je indicatoren nooit helemaal aan de inzet van JOS kunt koppelen’, zegt Carolien. ‘We kijken wel in ieder evaluatiegesprek naar die indicatoren omdat ze veel informatie geven over de rest van het continuüm waar we mee bezig zijn.’ Jeroen vult aan: ‘We zetten eerste stappen richting een gezamenlijke data-aanpak dat de gezamenlijke sturing en besluitvorming over het onderwijszorgcontinuüm ondersteunt. Dat gaat over vragen als: waar liggen kansen om het perspectief op terugkeer naar onderwijs te versterken voor jeugdigen in dagbesteding? Of wat betekenen de ontwikkelingen die we zien voor de inzet in de subregio’s voor het versterken van de pedagogische basis?’
Duidelijk kaders voor JOS
Voor een andere manier om meer grip en sturing te hebben op de inkoop en inzet van JOS wijst Jeroen op het belang van een dienstomschrijving. ‘De definitie van de jeugdhulpinzet aanvullend op het onderwijs is vastgelegd in een dienstomschrijving. Dat is de basis voor het contract met de jeugdhulpaanbieder. Daardoor is het duidelijk voor betrokkenen binnen welke kaders zij werken. Zo’n omschrijving zorgt er ook voor dat de ureninzet en de noodzakelijke expertise van de jeugdhulp tijdens schooluren bekend is. Het helpt dat de kaders vooraf duidelijk zijn.’
Doorontwikkeling onderwijs-zorgcontinuüm
Als procesregisseur benut Jeroen de basis en de ervaringen met JOS ook voor de ontwikkeling van andere fasen in het onderwijs-zorgcontinuüm. ‘Voordat ik begon was er al onderzoek gedaan naar de behoefte aan flexibele onderwijszorgvoorzieningen voor kinderen die moeilijk in het onderwijsstelsel tot hun recht komen; thuiszitters of kinderen die enkel nog naar dagbesteding gaan. Deze kinderen hebben een andere combinatie van onderwijs en zorg nodig om tot ontwikkeling te komen. Vanuit concrete casuïstiek is destijds de behoefte ontstaan om hiervoor samen oplossingen te bedenken. Hier zijn hier mooie voorbeelden uit voortgekomen. Door onze positieve ervaringen met JOS voelen we als regio de sterker de noodzaak om op basis van nieuwe inzichten ook de andere onderdelen van het onderwijs-zorgcontinuüm stevig te verankeren en door te ontwikkelen.’
Fasenmodel onderwijszorg-continuüm Holland Rijnland
“We zijn in gesprek met alle betrokken partijen om tot een solidaire en transparante herverdeling van het bestaande budget te komen.”
Carolien Rotteveel
Verbinden op de inhoud
Carolien ziet het sturen op de samenwerken tussen professionals en verbinden op de inhoud als dé manier om samen verder te komen. ‘Daarbij helpt het dat Jeroen voor beleidsmatige keuzes de partijen bij elkaar brengt en dat de bestuurlijke regiegroep steeds weer heldere afspraken maakt over grote en complexe regionale vraagstukken. Ook al ligt de bestuurlijke verantwoordelijkheid uiteindelijk bij subregionale en lokale bestuurders.’
Ook Jeroen noemt de verbinden van professionals uit de verschillende domeinen binnen de schoolcontext cruciaal voor de toekomst. ‘Want juist op de grensvlakken ligt de sleutel tot échte verandering.’