Hoe kan ZiO bijdragen aan inclusief onderwijs?
Waar gaat het over?
Het streven naar inclusief onderwijs zorgt ervoor dat steeds meer kinderen die complexere zorg of ondersteuning nodig hebben, een plek vinden in het regulier onderwijs. Net als in het gespecialiseerd onderwijs werken ouders, scholen, gemeenten, jeugdhulporganisaties en andere betrokkenen samen aan het collectief organiseren en financieren van zorg in het regulier onderwijs. Hoe zorgen zij daar voor passende ondersteuning voor deze leerlingen zonder dat zij uitvallen of verwezen hoeven te worden naar het speciaal onderwijs? En wat kan het collectief organiseren en financieren van zorg in onderwijstijd bijdragen aan het bevorderen van inclusief onderwijs?
Delft – Groeigroepen in regulier onderwijs
Geen enkel kind zou thuis moeten zitten. Vanuit die diepe overtuiging begon basisschool De Horizon in Delft een speciaal klasje voor vier leerlingen die op de wachtlijst stonden voor speciaal onderwijs. Dat was zo succesvol dat de aanpak flink werd uitgebreid. Sindsdien worden in Delft binnen reguliere scholen ‘groeigroepen’ georganiseerd voor leerlingen met complexe zorgvragen. Jeugdhulpverleners zijn structureel aanwezig in de klas. De gemeente Delft financiert deze groeigroepen vanuit een gemeenschappelijk jeugdhulp- en onderwijsbudget, samen met de scholen. Door gezamenlijke sturing op effectiviteit, monitoring en evaluatie wordt voorkomen dat kinderen onnodig worden verwezen naar het speciaal onderwijs.
Wat zijn de landelijke kaders voor inclusief onderwijs?
Het collectief organiseren en financieren van zorg in het regulier onderwijs sluit aan op de ambitie om in 2035 een inclusief onderwijssysteem te realiseren waarin álle kinderen – met of zonder extra ondersteuningsbehoeften – samen naar school gaan. Dit vraagt om een hechte samenwerking tussen onderwijs, jeugdzorg, kinderopvang en welzijn, gericht op een integrale, context- en groepsgerichte aanpak.
Het beleidskader ‘Met elkaar voor alle kinderen en jongeren’ is de ambitie voor inclusief onderwijs in 2035 nader geconcretiseerd. Het legt uit wat onder inclusief onderwijs wordt verstaan en wat de kenmerken zijn van een inclusieve leer- en schoolomgeving. Het beleidskader is een uitwerking van het VN-Verdrag Handicap (2016), het Internationale Verdrag inzake de Rechten van het Kind (1989) en de Verklaring van Salamanca (1994), die de overheid verplichten zich in te spannen voor inclusief onderwijs. Dit betekent ervoor zorgen dat alle kinderen welkom zijn en mee kunnen doen binnen het reguliere onderwijs in hun eigen wijk of omgeving.
Beleidskader Inclusief Onderwijs
Het beleidskader van het ministerie van OCW 'Met elkaar voor alle kinderen en jongeren' stelt dat binnen een inclusieve leeromgeving alle kinderen welkom zijn op een school dichtbij huis. Vanuit een pedagogische basis wordt gewerkt aan de brede ontwikkeling van alle kinderen. Elk kind ontwikkelt zich, wordt gezien en hoort erbij. De kinderen leren met en van elkaar. Het schoolteam is multidisciplinair en biedt de ondersteuning die nodig is om alle kinderen onderwijs te bieden. De inclusieve leeromgeving is toegankelijk voor alle kinderen, leraren en ouders.
Een leeromgeving is inclusief als alle kernelementen aanwezig zijn:
- Kernelement 1: Iedereen is welkom, ontwikkelt zich en hoort erbij
- Kernelement 2: Er is goede ondersteuning voor iedereen
- Kernelement 3: Alle kinderen participeren en leren (praktijk)
Lees meer
Samenwerken aan een stevige pedagogische basis
Zowel de Werkagenda Route naar inclusief onderwijs 2035 (OCW) als de Hervormingsagenda Jeugd (VWS) benadrukken het belang van domeinoverstijgend samenwerken om kinderen optimaal te ondersteunen; thuis, in de vrije tijd én op school. De propositie 'Een sterke basis door krachtige samenwerking' van onder meer de Onderwijsraden en de VNG sluit hierop aan door te pleiten voor het recht van kinderen op een stevige pedagogische basis waarin zij gezond, veilig en kansrijk kunnen opgroeien. Dat vraagt gezamenlijke basisvoorzieningen, interprofessioneel werken en brede, praktijkgerichte opleidingen voor professionals in zorg en onderwijs.
Het advies ‘Groeipijn’ van de deskundigencommissie Hervormingsagenda Jeugd wijst op het belang van concrete samenwerking tussen zorg, scholen, ouders en de directe omgeving van jongeren.
Meer lezen
- Kamerbrief over contouren werkagenda Route naar inclusief onderwijs 2035
- Kamerbrief 2024: Tweede Kamerbrief over verbeteraanpak passend onderwijs
- Kamerbrief 2025: Kamerbrief over stappen in de verbetering van passend onderwijs
- Hervormingsagenda Jeugd 2023 - 2028
- Notitie Een Sterke Basis Door Krachtige Samenwerking
- Groeipijn - advies Deskundigencommissie Hervormingsagenda Jeugd
Lees meer
Verbinding zoeken bij ondersteuning en begeleiding in het onderwijs
Jan-Willem Dollekamp is als adviseur sociaal beleid van de gemeente Zwolle betrokken bij diverse initiatieven voor zorg in onderwijstijd. ‘Het leidende principe moet altijd zijn: onderwijs is de daginvulling voor kinderen tot 18 jaar. Als gemeente vinden we dat de kracht van het onderwijs moet worden benut, en dat het onderwijs daarbij in de regierol staat. Wij als gemeente kijken mee in het vinden van passende oplossingen binnen en soms ook buiten de school, waar nodig met steun vanuit het sociale domein. Tijdens de transitie jeugdhulp vonden gemeente, onderwijs, zorg en zorgarrangeur de juiste samenwerking om kinderen die bij verschillende vormen van dagbesteding zaten, weer een plek in speciaal en regulier onderwijs te bieden. Dit vermindert de druk op jeugdhulp en vergroot de kansen van kinderen op inclusie en sociale integratie.'
Hoe wordt inclusief onderwijs regionaal uitgewerkt?
In veel regio's worden vanuit de landelijke kaders stappen gezet om te komen tot regionale visies op de samenwerking tussen onderwijs en jeugdhulp, het organiseren en financieren van collectieve jeugdhulp en het streven naar meer inclusie. Belangrijke aspecten in deze visies zijn:
- Gezamenlijke verantwoordelijkheid: gemeenten, onderwijsinstellingen en zorgorganisaties nemen gezamenlijk verantwoordelijkheid voor de ondersteuning van leerlingen door afspraken te maken over doelen, inzet van personeel en middelen.
- Gebundelde budgetten: in plaats van losse financieringsstromen vanuit onderwijs en jeugdhulp worden middelen gecombineerd of flexibel ingezet op schoolniveau om snel en effectief hulp en ondersteuning te bieden. Met aandacht voor eenvoudiger verantwoorden en minder bureaucratie.
- Multidisciplinaire teams in school: zorgprofessionals, zoals jeugdmaatschappelijk werkers, gedragswetenschappers en jeugdhulpverleners, maken structureel deel uit van het ondersteuningsteam binnen de school. Zij besteden aandacht aan preventieve inzet, gericht op de context van de school om thuiszitten en schooluitval te voorkomen, en de ontwikkeling van meer collectieve inzet en onderwijszorgarrangementen.
- Versterking van de rol van ouders en kinderen: te realiseren door de aanwezigheid van ouder- en jongerensteunpunten, het benutten van ervaringsdeskundigheid, en de uitvoering van hoorrecht als er sprake is van een ontwikkelingsperspectief (OPP).
- Werken in de context van het kind: door hulp en ondersteuning aan te bieden in de dagelijkse omgeving (school) van het kind blijft het kind in de vertrouwde omgeving en wordt het pedagogisch klimaat bevorderd.
- Toegang zonder indicatie: ondersteuning kan laagdrempelig geboden worden, zonder dat er eerst een officiële (en vaak tijdrovende) indicatie of beschikking nodig is via de gemeente. Dit verlicht ook de administratieve druk.
- Efficiënte inzet van ondersteuning en jeugdhulp in de school: dit maakt dat er preventiever gewerkt kan worden, zodat jeugdhulp soms niet nodig is, ook in samenwerking met buurt- en wijkvoorzieningen. Ernstige problemen kunnen voorkomen worden of er kan sneller geschakeld worden naar specialistische hulp.
Welke rol spelen de samenwerkingsverbanden passend onderwijs?
Om inclusief onderwijs structureel mogelijk te maken, is bestuurlijke samenwerking op regionaal niveau onmisbaar. Samenwerkingsverbanden passend onderwijs nemen hierin vaak het voortouw door beleidsmatig en financieel af te stemmen met gemeenten, jeugdhulpaanbieders, zorginstellingen en onderwijsbesturen. Dat doen zij door gezamenlijke ambities te formuleren in het ondersteuningsplan dat zij vierjaarlijks schrijven en deze om te zetten in een uitvoeringsagenda waarmee stapsgewijs toegewerkt wordt naar meer inclusie. Onderwerpen die daarbij aan de orde komen, zijn bijvoorbeeld:
- het inrichten van integrale voorzieningen binnen het regulier onderwijs
- expertise van het gespecialiseerd onderwijs inzetten op reguliere scholen
- werken aan een symbiose van onderwijs en jeugdhulp op school
- het maken van afspraken met gemeenten over collectief organiseren en financieren van zorg en jeugdhulp
Door de bestuurlijke samenwerking te versterken, kunnen partijen in de regio samen een robuust en duurzaam fundament leggen voor inclusief onderwijs, waarin elk kind tot zijn recht komt.
Een dekkend netwerk onderwijs en zorg in Emmen en Borger-Odoorn
Ramona van der Velde werkt voor het Samenwerkingsverband primair onderwijs in de Drentse gemeenten Emmen en Borger-Odoorn aan een dekkend netwerk voor onderwijs en zorg. Centraal in deze aanpak staat het Domein Overstijgend Analyseteam (DOA), een multidisciplinair overlegplatform waarin professionals uit onderwijs, jeugdhulp en andere relevante domeinen gezamenlijk casussen bespreken. De werkwijze bevordert de samenwerking tussen verschillende disciplines en zorgt ervoor dat kinderen passende ondersteuning krijgen zonder onnodige verwijzingen naar andere scholen.
Er is onder andere aandacht voor vroegtijdig signaleren en ondersteunen van kleuters met extra behoeften en er wordt gewerkt met een huiskamerconcept. Deze integrale benadering laat zien dat door nauwe samenwerking kinderen met complexe ondersteuningsbehoeften effectiever geholpen kunnen worden. Voor de komende periode ligt de focus op het netwerk nog sterker te verbinden met de reguliere scholen.
Samenwerkingsverband PO de Meijerij
SWV PO de Meierij is een van de landelijke inspiratieregio’s voor het verbinden van onderwijs, kinderopvang, (jeugd)zorg en jeugdhulp in het kader van de afbouw van het speciaal basisonderwijs. Binnen deze regio werken 123 scholen samen met ouders, kinderopvang, voorschoolse instellingen en jeugdhulppartners om passend onderwijs en zorg te bieden voor alle kinderen. In innovatieve projecten werken zij aan:
- een betere professionele verbinding tussen de voorschoolse periode, betrokken jeugdhulppartners en het samenwerkingsverband
- een wijkgerichte aanpak onderwijs-zorg samen met integrale kindcentra
- het verbinden van (gespecialiseerde) jeugdhulpmedewerkers aan het ondersteuningsteam van het samenwerkingsverband
- doorontwikkeling van groepsarrangementen onderwijs – jeugdhulp door het verbreden van (interprofessionele) teams binnen kindcentra en scholen.
Voorbeelden daarvan zijn te vinden in de volgende publicaties:
Hoe draagt ZiO bij aan een context- en groepsgerichte benadering op school?
Het collectief organiseren en financieren van ZiO in het regulier onderwijs sluit aan op de ontwikkeling naar een contextgerichte en groepsgerichte benadering. Contextgericht werken houdt in dat niet alleen naar het individuele kind gekeken wordt, maar ook naar de directe omgeving waarin het kind opgroeit en leert. Het gaat om het begrijpen en ondersteunen van de ontwikkelbehoeften van de leerling in samenhang met diens context. De focus ligt op het versterken van het pedagogisch klimaat in de klas, de relatie met de leerkracht of andere leerlingen, en het voorkomen van problematiek waardoor de deelname aan het onderwijs bevorderd wordt. Hierdoor kunnen kinderen en jongeren zoveel mogelijk in de reguliere school of kinderopvang blijven. Daarbij is het belangrijk om te bekijken of de ondersteuning per kind nodig is of dat groepsgerichte of collectieve oplossingen beter passen. Bijvoorbeeld het inzetten van een onderwijs- of zorgassistent of een jeugdhulpverlener voor alle kinderen die dat nodig hebben.
Samenwerking tussen regulier en speciaal onderwijs en jeugdhulp
Sommige kinderen hebben binnen een inclusieve leer- en ontwikkelomgeving extra onderwijs- of zorgondersteuning nodig om goed te kunnen leren, zich te kunnen ontwikkelen en mee te kunnen doen. De expertise van het speciaal onderwijs en de jeugdhulp kan daarbij ook voor het regulier onderwijs van belang zijn. Een goede samenwerking tussen de school voor regulier onderwijs, de school voor gespecialiseerd onderwijs en jeugdhulporganisaties is dan ook cruciaal en verdient verdere versterking. Daarbij is het belangrijk om niet alleen te focussen op individueel maatwerk, maar juist ook te kijken naar hoe de omgeving - de klas, de leraar en de schoolaanpak- beter kan worden afgestemd op de behoeften van álle leerlingen. Zo wordt de school een plek waar ieder kind kan meedoen.
Eduwiek: een uniek onderwijsconcept
Eduwiek biedt voor ieder kind passende vormen van onderwijs, zorg en begeleiding. Het is een onderwijsconcept van het RvEC, RENN4, Ambiq, Kentalis en Onderwijscentrum de Twijn.