Ervaringen van een onderwijsconsulent in Overijssel:
‘We hebben geleerd elkaars expertise te erkennen’
Kinderen en jongeren die uithuisgeplaatst worden of in de jeugdzorg verblijven, missen vaak continuïteit in hun onderwijsloopbaan.
In West Overijssel is het project Geïntegreerde Zorg (GiZ) opgezet om hen een beter perspectief te geven. Onderwijsconsulent Arend Zondag legt uit hoe dat werkt.
‘Zo thuis mogelijk’
In het project Geïntegreerde Zorg IJsselland nemen elf gemeenten en negen zorginstellingen in West Overijssel gezamenlijk de verantwoordelijkheid voor kinderen en jongeren van 0 tot 18 jaar met complexe en meervoudige problemen en hun ouders. Het doel is om kinderen en jongeren thuis of ‘zo thuis mogelijk’ de hulp en het onderwijs te bieden en te zorgen voor een helder toekomstperspectief.
Omdat onderwijs een essentieel onderdeel is van dat toekomstperspectief, is Arend als onderwijsconsulent verbonden aan dit team. Hij brengt kennis in over onderwijs om de continuïteit ervan het beste te borgen.
Overal zorglocaties
In het kader van Passend Onderwijs zorgt Arend voor onafhankelijke bemiddeling rond schoolplaatsing wanneer scholen en zorgorganisaties niet meer weten hoe het met een kind of jongere verder moet. Hij kent de mogelijkheden van de samenwerkingsverbanden en scholen in de regio en kan ervoor zorgen dat jongeren daar geplaatst worden. Binnen het GiZ is zijn onafhankelijkheid en kennis essentieel omdat verandering in de inzet van jeugdhulp vaak gepaard gaat met verandering in de schoolgang. Integratie van onderwijs en zorg maakt goed afgewogen arrangementen mogelijk.
"Deze aanpak vraagt van alle betrokkenen dat ze accepteren dat veranderingen niet snel gaan."
De werkwijze van het GiZ
Wanneer voor een kind of jongere een plaatsing in de gesloten jeugdzorg of een uithuisplaatsing dreigt of er na een verblijf in een residentiële voorziening geen zicht op passende vervolghulp is, kan contact worden gezocht met het GiZ. Met als leidende principes normaliseren, de-medicaliseren en ontzorgen zoekt het GiZ naar zo normaal mogelijke oplossingen. Daarvoor maakt het triageteam samen met de jongere, de ouders en andere betrokkenen op basis van een Verklarende Analyse een passend arrangement voor hulp op maat. ‘De kern van de Verklarende Analyse is het herkennen van het patroon in gedrag dat er tot nu toe geweest, en de vraag welk nieuw patroon daarin beweging en verandering tot stand zou kunnen brengen,’ legt Arend uit. ‘De focus ligt op de langere termijn omdat we voorbij de crisis kijken en weten dat ingesleten patronen niet van de ene op de andere dag veranderen. En we besteden veel aandacht aan de vraag of het advies helpt, of het uitvoerbaar is en wat erbij nodig is. Deze aanpak vraagt van alle betrokkenen dat ze accepteren en verdragen dat veranderingen niet snel gaan.’
Eigen inbreng
Arend vindt het belangrijk dat jongeren bij het zoeken van oplossingen een actieve inbreng kunnen hebben. ‘We bespreken altijd met de jongeren of en hoe zij willen deelnemen aan de besprekingen. Daar zijn allerlei vormen voor: kort wat vertellen, een brief laten voorlezen of een videootje laten zien, in het hele team of juist niet. En we letten erop dat we beslissingen altijd zorgvuldig terugkoppelen naar jongeren.’ Daarnaast wordt gezocht naar een JIM (Jouw Ingebrachte Mentor): een vaste contactpersoon die gedurende lange tijd voor de jongere beschikbaar is.
‘Daarvoor gaan we samen met de jongere op zoek naar iemand in het eigen netwerk die echt iets voor hem of haar betekent. Dat kan een mentor op school zijn, een sportcoach, opa of oma, een buurvrouw of een goede vriend van de familie. Gewoon iemand die naast de jongere staat in gesprekken over wat er moet gebeuren en naar wie de jongere geneigd is te luisteren. Een soort vertrouwenspersoon voor hemzelf, maar die ook aan professionals kan uitleggen hoe het ook alweer zat’.
Onderwijs
Arend heeft binnen het GiZ de opdracht om specifiek naar de onderwijsontwikkeling en – socialisatie te kijken. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om leerontwikkeling, leerproblemen, schoolbinding en -omgeving, en contact met medeleerlingen en leerkrachten. Dat is essentiële informatie voor het opstellen van een Verklarende Analyse. Ook is het zijn taak om te adviseren over ondersteuning van de onderwijsontwikkeling. Dat is een onderdeel van een arrangement van hulp en onderwijs op maat.
‘Als je zorg inzet, verandert de relatie met school altijd. Wat betekent dat voor de school en voor de jongere? Hoe richt je het onderwijs in? Dat help ik bespreekbaar te maken. Daar denk ik als onderwijsconsulent over mee. Alle jongeren met wie het GiZ te maken heeft, krijgen dus een geïntegreerd plan waarin onderwijs en zorg op elkaar zijn afgestemd.’
"We blijven ook steeds de vraag stellen of het ook met steun van het eigen netwerk kan, om de jongere zelf te laten meedenken over wat kan helpen om weer een eigen plekje te krijgen."
Het perspectief van de jongere
Het GiZ heeft mandaat van negen zorginstellingen om een passend arrangement of geïntegreerde zorg en onderwijs toe te wijzen. ‘Daarbij mogen we alle beschikbare hulpproducten van de negen zorginstellingen inzetten, als het maar ten dienste staat van jongeren die in complexe situaties zitten. Het is mooi dat dat kan, maar we blijven ook steeds de vraag stellen of het ook met steun van het eigen netwerk kan. Dat doen we omdat het belangrijk is om de jongere zelf te laten meedenken over wat kan helpen om weer een eigen plekje te krijgen en niet meer aangewezen te zijn op jeugdhulp. Wat is er dan nu allemaal nodig om dat voor elkaar te krijgen?’ Dat is vaak een ander verhaal dan dat van professionals, merkt Arend. ‘Daarom zouden we graag een ervaringsdeskundige in ons team opnemen die ons scherp kan houden, maar dat is nog niet gelukt.’
De meerwaarde
Arend heeft afgelopen jaar ervaren dat mede door zijn inzet in het GiZ-team de jeugdzorg de onderwijswereld beter heeft leren kennen. ‘De school als tweede milieu is van grote waarde. De school ziet en ervaart vaak heel goed hoe het met een jongere gaat en kan daar ook invloed op hebben. De experts uit de jeugdzorg ervaren nu de grote meerwaarde van de samenwerking met het onderwijs. Maar zelf ervaar ik die ook. Ik doe daardoor nieuwe en verdiepte kennis over jeugdzorg op. We hebben geleerd elkaars expertise te erkennen en krijgen zo steeds beter zicht op hoe problematiek van thuis doorwerkt op school en andersom. En we begrijpen ook steeds beter dat we door de samenwerking tussen het gezin, de school en de jeugdhulp het beste resultaat kunnen bereiken op alle levensdomeinen. Door onze triage en het werken met een Verklarende Analyse blijkt zorg in onderwijstijd gemakkelijker te regelen bij gemeente en onderwijs. Ook ouders en jongeren spreken zich positief uit over onze aanpak. We voorkwamen in 2023 gesloten uithuisplaatsingen. Zo zetten we samen een nieuwe koers uit.’
Bekijk de korte video met Arend Zondag:
Meer informatie
- Hoe krijg ik een volledig beeld van wat er aan de hand is? | Nederlands Jeugdinstituut (nji.nl)
- Factsheet-Verklarende-analyse_def.pdf (awtjf.nl)
- Verklarende analyse - Jenn (jennoord.nl)
- Home - jimwerkt.nl
- Ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid: wat is het eigenlijk? | Nederlands Jeugdinstituut (nji.nl)
Dit artikel is gebaseerd op de presentatie van Arend Zondag tijdens het Oplossingenlab op 6 februari 2024.