Samenvatting
Afwegingen bij de inzet van schaarse jeugdhulp
De druk op de specialistische jeugdhulp is groot en wachtlijsten zijn lang. Professionals, organisaties en gemeenten staan dagelijks voor de lastige opgave om te bepalen welk kind en welk gezin voorrang moeten krijgen op hulp. Of wie juist langer moet wachten.
De regering deed in november 2022 een oproep aan gemeenten en zorgaanbieders: “Geef voorrang aan kinderen met een kinderbeschermingsmaatregel. Tenzij de hulpvraag van kinderen zonder beschermingsmaatregel dringender is.”
Maar hoe maak je in de praktijk een goede afweging? De verwachting en hoop is dat er eenvoudige en algemene oplossingen zijn. Toch werken eenduidige kaders en simpele stappenplannen vaak niet. Deze doen namelijk geen recht aan de complexe praktijk. Professionals, organisaties en gemeenten zoeken daarom samen naar zo goed mogelijke oplossingen voor gezinnen met ingewikkelde problemen. Deze publicatie van het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) draagt hieraan bij. Hierin staan de belangrijkste dilemma’s met inspirerende inzichten en praktische handvatten voor professionals die werken in de jeugdzorg en gemeenten.
Schaarste is van alle tijden
De wachtlijsten en toenemende druk op de specialistische jeugdhulp zijn niet nieuw. Geld en personeel zijn altijd schaars. Toch ligt de focus op het oplossen van wachtlijsten. Het is tijd om deze eenzijdige focus los te laten. Het probleem van de wachtlijsten vraagt om anders kijken en handelen. Een standaardaanpak voor gezinnen met verschillende en ingewikkelde problemen werkt niet. Zo’n aanpak is niet efficiënt. Maatwerk is beter en is niet altijd duurder.
Wachten op zorg hoort er vaak ook bij. Dat wil niet zeggen dat er tijdens het wachten niets gebeurt. Het is belangrijk dat professionals, ervaringsdeskundigen of familieleden betrokken blijven bij het gezin en een luisterend oor bieden. Daarnaast kunnen sommige gemeenten collectieve zorg inzetten. Dan is wachten geen verloren tijd.
Een professionele afweging
Kinderen moeten op tijd passende zorg krijgen als hun veiligheid en ontwikkeling ernstig bedreigd worden. Het is aan de professionals om de ernst en de urgentie af te wegen. Dat is altijd een moeilijke afweging. Professionals oordelen onderling vaak verschillend over onveiligheid. Ook is niet zomaar vast te stellen welke gezinnen het meest kwetsbaar zijn en welke zorg hen helpt. Professionals moeten vanuit deze onzekerheid handelen.
Voor deze afweging is zicht nodig op de achterliggende problemen en de benodigde zorg. Hiervoor verzamelen en analyseren de betrokken professionals samen met het gezin alle kennis en informatie. Vragenlijsten en afwegingskaders ondersteunen de professionals hierbij. Maar deze vervangen het professionele oordeel niet.
Specialistische jeugdhulp kan een belangrijke bijdrage leveren aan gezinnen met ingewikkelde problemen. Maar specialistische zorg is niet altijd nodig. Juist het inzetten op het versterken van het dagelijkse leven en de basiszekerheid is belangrijk. Bijvoorbeeld door te zorgen voor schuldsanering, passende huisvesting, fijne logeeradressen, het versterken van het netwerk van gezinnen en het aansluiten bij een sport- of muziekvereniging.
Samenwerken
De zorg is ingericht in ketens die na elkaar een deel van het werk leveren. Dit systeem werkt voor een groot deel van de gezinnen die zorg vragen. Maar voor 20 procent van de gezinnen past het standaardaanbod niet. Toch moeten ook zij eerst alle stappen van het verwijsproces volgen, voordat ze op een wachtlijst komen. Een wachtlijst voor een zorgvorm waarvan de professional vaak al weet dat deze niet goed past.
Voor deze gezinnen is maatwerk nodig. Door zo tijdig mogelijk maatwerkoplossingen te zoeken, krijgt het gezin passende zorg. Dit bespaart bovendien geld. Het inzetten van maatwerk moet geen uitzondering zijn, maar een structureel onderdeel van het beleid. Dat vraagt om integrale samenwerking tussen verschillende organisaties en met het gezin. Om tot de best mogelijke zorg te komen, is een combinatie nodig van de bevoegdheden, perspectieven en kennis van de verschillende organisaties en professionals. Dit vraagt tijd en vertrouwen.
Sturen en steunen
Een professionele afweging is nodig om te bepalen wie voorrang krijgt op specialistische jeugdhulp. Maar professionals kunnen dit niet alleen. Zij hebben de steun van gemeenten en organisaties nodig. Er is ruimte nodig om met elkaar te kunnen overleggen, creatieve oplossingen te bedenken en deze oplossingen te realiseren.
Deze oplossingen liggen vaak buiten de bevoegdheden van jeugdzorgprofessionals. Gemeenten moeten zorgen voor verbinding tussen afdelingen. Hierdoor wordt het inzetten van bijvoorbeeld schuldsanering, huisvesting en volwassenzorg makkelijker. Tegelijkertijd mag dit niet leiden tot extra procedures en protocollen.
Deze professionele afweging moet zorgvuldig gemaakt worden, met gebruik van kennis. Maar nog altijd is veel onzeker. Dit betekent ook dat het fout kan gaan. Gemeenten en organisaties moeten accepteren dat er risico’s zijn en samen leren hoe het anders kan.
Deze handreiking
Professionals, gezinnen, organisaties en gemeenten zoeken antwoorden op dilemma’s om gezinnen te helpen en met wachtlijsten om te gaan. Met deze handreiking wil het NJi deze zoektocht ondersteunen. Hierin staat kennis over kwetsbare gezinnen. Welke vragenlijsten kunnen professionals gebruiken om zicht te krijgen op veiligheid en ernstige problemen? Hoe maken zij met het gezin en andere professionals een goede analyse? En wat is nodig voor integrale samenwerking?
Ook staan in deze handreiking belangrijke en inspirerende inzichten van een ervaringsdeskundige. Zij vertelt wat het betekent om te moeten wachten op zorg en wat in deze tijd nodig is. Verschillende gemeenten maken het inzetten van ervaringsdeskundigen en collectief aanbod al mogelijk. Enkele voorbeelden zijn ter inspiratie opgenomen. De praktijkervaringen en voorbeelden laten zien wat maatwerk en samenwerking kunnen opleveren.
