Digitaal weerbaar worden
Digitaal weerbaar zijn gaat om de competenties die jongeren nodig hebben om de kansen van de digitale wereld met succes te benutten en om tegelijkertijd goed om te gaan met de risico’s. Bij deze uitdaging gaat het dus niet alleen om voorbereid zijn op mogelijke gevaren, maar juist ook om het leren van situaties die jongeren tegenkomen bij het opgroeien.
Weerbaar worden – en dus ook digitaal weerbaar worden – is een ontwikkelingsproces dat op verschillende manieren verloopt. Vaardigheden die bijdragen aan weerbaarheid zijn bijvoorbeeld: het uiten van emoties, je inleven in een ander en vragen om hulp. Begeleiding en steun van hun opvoeders helpt hierbij. Zo hebben opvoeders een belangrijke rol bij het erkennen, stimuleren en waarderen van positief gedrag, maar ook bij het leren omgaan met tegenslagen als jongeren (online) iets vervelends meemaken.
Definitie weerbaar gedrag
Maar wat is digitaal weerbaar gedrag eigenlijk? Het zijn de technische vaardigheden om veilig te blijven, zoals het instellen van sterke wachtwoorden en het gebruiken van twee-factor-authenticatie. Maar ook de sociale gedragingen zoals het inschakelen van hulp bij online pesten of het uiten van emoties als je online iets vervelends hebt gezien. Een ander voorbeeld van digitaal weerbaar gedrag is niet alleen het begrijpen van de werking van algoritmes, maar ook het kunnen manipuleren ervan, om meer content te zien die niet ongewenst is.
Digitaal weerbaar zijn: Digitaal weerbaar zijn gaat om de combinatie van competenties die jongeren nodig hebben om de kansen van de digitale wereld met succes te benutten en om tegelijkertijd goed om te gaan met de risico’s.
Algoritmes worden veelgebruikt door bedrijven. Het zijn wiskundige formules met een bepaalde uitkomst. Navigatiesystemen gebruiken een algoritme om de kortste afstand tussen twee bestemmingen te bepalen. Zoekmachines gebruiken algoritmes om de zoekresultaten goed te laten aansluiten op de zoekopdracht.
Algoritmes worden door sociale mediaplatforms gebruikt om de aandacht van gebruikers zo lang mogelijk vast te houden. Het werkt zo: je bekijkt, liked of stuurt een paar keer iets door en voor je het weet staat een gedeelte van je feed vol met content die hierop lijkt. Dat kan onschuldige content zijn zoals kattenfilmpjes of receptvideo’s. Maar het kan ook content zijn die je liever niet wil zien zoals beelden uit oorlogsgebieden, zelfverminking of dierenmishandeling.
Door de werking van algoritmes kunnen kinderen en jongeren ongewild geconfronteerd worden met beelden die ze eigenlijk niet willen zien en die zelfs schadelijk kunnen zijn. Ze krijgen deze beelden te zien, omdat het algoritme heeft gezien dat de beelden veel reacties oproepen: ze worden veel doorgestuurd en er wordt veel op gereageerd.
Leren omgaan met tegenslagen
Ruzie leren maken en oplossen, vriendschappen sluiten en verliefd worden: het zijn allemaal dingen die jongeren in hun ontwikkeling moeten doormaken om weerbaar te worden. Wat leren ze uit zulke situaties? En hoe kunnen ze daar in de online context mee omgaan? Een begrip dat in onderzoek vaak in verband gebracht wordt met weerbaarheid is veerkracht. Veerkracht is het vermogen van een persoon dat zorgt dat iemand minder gevoelig is voor negatieve invloeden of dat de negatieve gevolgen van iets ingrijpends minder groot zijn.
Het meemaken van iets vervelends of ongemakkelijks is dus niet per definitie negatief. Het helpt bij het leren omgaan met tegenslag. Maar daarvoor hebben jongeren hun opvoeders nodig. Zij kunnen de steun en veiligheid bieden die nodig is om daadwerkelijk terug te veren bij vervelende ervaringen, te leren om te gaan met tegenslagen of zich te kunnen aanpassen aan een nieuwe situatie. Zowel online als offline.
Zelfvertrouwen krijgen
In preventie zijn spelvormen op dit moment populaire manieren om aan digitale weerbaarheid te werken. Spellen worden over het algemeen gezien als plekken waar jongeren in een veilige omgeving kunnen oefenen én zo hun zelfvertrouwen kunnen ontwikkelen. Er wordt onderzoek gedaan naar de effectiviteit ervan, met gemixte resultaten. Op dit moment is nog onvoldoende duidelijk in hoeverre de opgedane kennis en vaardigheden in een spelcontext daadwerkelijk leiden naar weerbaar gedrag. Weet een jongere nu echt wat te doen op het moment dat deze of een vergelijkbare situatie zich in het echt voordoet én is een jongere dan ook in staat om op basis van deze inzichten te handelen? Het onderstaande voorbeeld laat zien hoe moeilijk dat kan zijn.
Online groepsdruk
Sinds de komst van sociale media zijn er veel online hypes. Voorbeelden zijn de #ikdoenietmeermee-actie tegen het coronabeleid van de regering, de Hot Chip Challenge waarbij jongeren zichzelf filmden terwijl ze een extreem hete tortillachip eten of jongeren die met Gelblasters de straat op gaan om de reactie van anderen te filmen als ze dit nep-wapen tevoorschijn halen. Hoewel dit verschillende uitingsvormen zijn, is een van de onderliggende gemeenschappelijke factoren om ergens bij te willen horen: online groepsdruk.
Door hun online aanwezigheid komen jongeren komen veelvuldig in aanraking met deze ‘uitdagingen’. Doordat de posts interactie uitlokken, verspreiden ze zich ook nog eens razendsnel (zie het voorbeeld De werking van algoritmes). Tijdens hun ontwikkeling zijn jongeren extra gevoelig voor status en groepsdruk. Wanneer het lijkt of iedereen aan een challenge meedoet, wordt het dus aantrekkelijker voor jongeren om mee te doen.
Niets is vervelender voor hen dan buiten een groep vallen. Het meedoen kan zorgen voor waardering zorgen van anderen. Het niet meedoen kan juist schadelijk zijn voor je status en reputatie. En hoewel meedoen vaak ook heel leuk is, kunnen ze ook zorgen voor risico’s die jongeren nog niet goed kunnen inschatten.
Online hype: Een online hype is een trend op sociale media die voor een korte tijd in de mode is en heel veel aandacht krijgt. Een online challenge is een hype waarbij jongeren elkaar uitdagen om dingen te doen.
Het mag duidelijk zijn dat weerbaar worden een complex proces is, waarbij zowel individuele eigenschappen als de omgeving – en de samenleving als geheel – een belangrijke rol spelen. Om digitaal weerbaar te worden, moet een jongere niet alleen weerbaar zijn in de fysieke wereld, maar ook de juiste kennis, vaardigheden en motivatie hebben om zich weerbaar te gedragen. Ook professionele opvoeders kunnen hier een belangrijke rol in spelen door bijvoorbeeld aandacht te hebben voor het zelfvertrouwen, te investeren in een veilige relatie en aan te sluiten op hun eigen strategieën om veilig te blijven. Wat je daarin precies kan doen, lees je op de pagina ‘handvatten voor professionals’.