Online en offline met elkaar om leren gaan
Bij de derde uitdaging draait het om de (ongeschreven) regels en afspraken: hoe ga je online en offline met elkaar om? Daarvoor is begrip van die online en offline omgangsvormen belangrijk. En dan vooral de verschillen ertussen. Online hebben interacties namelijk andere kenmerken dan die in de fysieke wereld, en dat kan soms voor verwarring of onveilige situaties zorgen.
Als je op een verjaardag binnenkomt, stel je jezelf voor aan de mensen die je niet kent. Het is een sociale regel waar veel mensen het mee eens zullen zijn. Maar geldt deze regel ook voor de online context? Moet je je voorstellen aan iedereen die je niet kent als je nieuw een online groep binnenkomt? We hebben online nog maar weinig van deze gedeelde regels, normen en waarden. Dat komt door de manier waarop de digitale wereld is ingericht. Ook omdat jongeren online vaak zonder toeziend oog van volwassenen met elkaar om leren gaan. Op school heb je een leerkracht die kan zeggen dat je je even in moet houden of voor iemand op kan komen. Online is die leerkracht er niet. Zo kunnen omgangsvormen en sociale regels ontstaan die anders zijn dan offline.
Het inschatten van de gevolgen
Gedrag in de online wereld beïnvloedt het gedrag in de offline wereld, en andersom. En wie niet goed kan inschatten welk gedrag online en welk gedrag offline gepast is, kan mogelijk in een onveilige situatie terecht komen of er zelf eentje veroorzaken.
Juist tieners hebben hier in hun ontwikkeling moeite mee. Ze kunnen de langetermijngevolgen van hun acties nog niet goed inschatten. Daar komt bij dat het online sowieso moeilijker is om de directe gevolgen van je acties te overzien, omdat;
- er minder snel door iemand wordt ingegrepen;
- je het gevoel hebt anoniemer te zijn dan in de fysieke wereld;
- en je op sociale media heel snel ongemerkt een zeer groot publiek hebt.
Een voorbeeld waaruit blijkt dat jongeren de impact van hun online acties flink kunnen onderschatten, komt van een scholier uit Nieuwegein. Op verschillende momenten tijdens de coronapandemie braken er rellen uit. Zo ook in de zomer van 2020.
De scholier deelde via zijn Snapchat-account een oproep met zijn ruim 40.000 volgers om massaal de straat op te gaan. Zijn bericht bracht – naar eigen zeggen per ongeluk – hordes jongeren op de been. In een later interview zei hij: “Nu heb ik door dat ik met zo’n bericht een rel kan veroorzaken, dat wist ik eerst niet. […] Daarom wil ik het meer voor goede dingen gaan gebruiken, zoals een oproep voor gratis bokslessen voor jongeren die het niet kunnen betalen.”
Het bovenstaande voorbeeld laat zien dat het delen van een oproep zich – naar eigen zeggen onbedoeld – razendsnel heeft verspreid.
Gevolg is dat een jongere of de sociale groep online normen ontwikkelt die niet in lijn zijn met prosociaal gedrag in de fysieke wereld. De rol van een opvoeder is daarbij om jongeren bewust te maken van het feit dat ze allemaal kunnen bijdragen aan een online socialere omgeving, waarbij je het met elkaar hebt over hoe je - zowel online als offline - met elkaar omgaat en waar de grenzen liggen. En niet alleen na een incident.
Het voorbeeld hieronder laat zien hoe lastig het kan zijn voor jongeren om de gevolgen van hun gedrag in te schatten zijn roddelaccounts op online platforms.
Roddels en exposing: Gossip Girl-accounts
Aan het begin van schooljaar 2023-2024 trokken verschillende scholen aan de bel over de zogenoemde Gossip Girl-accounts. Het bestaan van deze accounts werd breed uitgemeten in de media.
Via deze accounts, veelal op TikTok, worden roddels (anoniem) ingestuurd en breder gedeeld met de volgers van het Gossip Girl-account. Dit gebeurt soms ook in de vorm van foto’s of video’s waarin jongeren, of soms ook professionals zoals docenten, te zien zijn. Deze accounts zijn een voorbeeld waarin de interactie tussen online en offline normen en gedragingen duidelijk naar voren komt.
Het online delen van deze berichten of beelden kan veel gevolgen hebben. Denk bijvoorbeeld aan de slachtoffers die hiermee gepest worden. Voor veel scholen is het omgaan met Gossip Girl-accounts ook iets waar veel aandacht voor is. Datgene wat online op deze accounts gedeeld wordt heeft ook een uitwerking binnen de school. Bijvoorbeeld pestgedrag, groepsdynamieken die binnen de klas die beïnvloed worden en het gevoel van onveiligheid wat door de online accounts kan ontstaan.
Gossip girl accounts: Een "Gossip Girl" account is een online profiel dat roddels, geruchten en informatie deelt, vaak anoniem.
Accounts die over school gaan hoeven niet per se vervelend te zijn. Een school kan vanuit een pedagogisch perspectief ervoor kiezen om ruimte te laten voor accounts die de school, docenten en leerlingen op een leuke manier op de hak neemt. En het kan bijvoorbeeld ook een manier zijn voor een leerlingenraad om andere leerlingen te informeren.
Sociale media kunnen zowel prosociaal als asociaal gedrag uitlokken. Door het gebrek aan mogelijkheden om snel in te grijpen, het gevoel van anonimiteit en de potentiële grote verspreiding van boodschappen ontstaat het risico op ongeremder gedrag met strafbaarheid als gevolg. Daarbij kun je denken aan opruiing zoals in het eerste voorbeeld en potentieel smaad en laster in het tweede voorbeeld. Wat je daarin kan doen, lees je op de pagina ‘ Handvatten voor professionals’.